by Στο παρελθόν, εταιρείες όπως η Tata Steel, η Chemours και η NAM ήταν το καμάρι της περιοχής. Όμως η εικόνα φαίνεται να αλλάζει. Θεωρούνται ως ρυπαίνοντες. Οι κάτοικοι της περιοχής κινούνται ακόμη και νομικά. Γιατί αλλάζει η εικόνα μας για τις ρυπογόνες εταιρείες;
“Maatschappelijk zie je dat er steeds meer aandacht komt voor langetermijnproblemen. De toekomst begint steeds belangrijker te worden”, weet Jeroen Hinloopen, hoogleraar Industriële Organisatie aan de Universiteit van Amsterdam.
“We leven steeds langer en hebben ook steeds meer zicht op wat nou eigenlijk de schadelijke effecten van bepaalde bedrijfsactiviteiten op de lange termijn zijn. Zodra de toekomst belangrijker wordt doordat je langer leeft, ga je je daar ook meer zorgen over maken”, legt hij uit.
De laatste jaren wordt steeds duidelijker wat voor gevolgen de uitstoot van Tata Steel en Chemours op de gezondheid heeft. Omwonenden van Tata Steel in de IJmond leven gemiddeld 2,5 maanden korter. Chemours vervuilde de omgeving van Dordrecht met pfas (niet-afbreekbare stoffen). Wat de gezondheidsgevolgen daarvan precies zijn is nog niet duidelijk, maar dat de stoffen giftig zijn is zeker.
Voorheen dachten mensen: het is hier wel ongezond, maar dat gaat pas op een latere leeftijd een rol spelen. En dat haal ik sowieso niet.
Dat mensen steeds ouder worden speelt een belangrijke rol in de omgeslagen opinie over vervuilende industrie. “Voorheen dachten mensen: het is hier misschien wel ongezond, maar dat gaat pas op een latere leeftijd een rol spelen. En dat haal ik sowieso niet. Nu is dat wel anders”, licht Hinloopen toe.
Dat mensen steeds ouder worden is één verklaring voor de toenemende zorgen over fabrieken als Tata Steel en Chemours. Maar volgens Hinloopen is het niet de enige verklaring. Wat ook meespeelt is dat mensen die in de buurt van de fabrieken wonen lang niet meer altijd daar werken.
Een grote fabriek betekende brood op de plank
Tientallen jaren geleden was de vreugde groot als een grote fabriek als Chemours (toen nog DuPont) zich in Dordrecht vestigde. Het zorgde voor werkgelegenheid en dus brood op de plank.
“Iedereen had wel kennissen of familie die bij Hoogovens (nu Tata Steel, red.) werkten. Van de banketbakker tot de slager tot de speelgoedwinkel: iedereen had het gevoel dat ze van Hoogovens leefden”, zegt milieu-inspecteur Jan Mol in de podcast Tata’s ijzeren greep.
“Geluidsoverlast, stankoverlast of vervuiling wordt makkelijker geaccepteerd door omwonenden als ze er een economisch belang bij hebben”, legt Hinloopen uit. “Je ziet het ook bij de discussie over de plaatsing van windmolens. Daar is altijd veel weerstand tegen, maar op het moment dat mensen mede-eigenaar worden van een windmolen nemen ze de overlast sneller voor lief. Want ze worden er dan ook zelf financieel een beetje beter van.”
Maar de tijd dat het halve dorp bij één werkgever werkte is voorbij. Mensen zijn mobieler en er zijn veel banen. Mensen gaan dus gemakkelijker ergens anders werken, zegt Hinloopen. “En als het economische belang afneemt, zeggen mensen ook sneller: ‘Die fabriek mag dicht, want wat schiet ik ermee op?'”
‘Er wordt sneller naar een rechtszaak gegrepen’
Inmiddels hebben omwonenden meerdere rechtszaken aangespannen tegen Tata Steel en Chemours. Ze eisen zelfs dat de directieleden persoonlijk aansprakelijk worden gesteld.
Juridische procedures tegen vervuilende bedrijven zijn overigens niet nieuw. Zo waren er in de jaren negentig zaken over bodem- en waterverontreiniging, weet Elbert de Jong. Maar volgens de hoogleraar Privaatrecht aan de Universiteit Utrecht zijn de juridische stappen tegen vervuilende bedrijven recent “herontdekt”. “Mijn indruk is dat er sneller naar een rechtszaak wordt gegrepen.”
Dat die zaken voor de eisers succesvol zijn, zorgt ervoor dat ook in de strijd tegen andere bedrijven sneller een zaak wordt aangespannen.
De Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (Wamca) kan daar ook aan gaan bijdragen. Die wet trad in 2020 in werking en zorgt ervoor dat een collectieve claim voor schadevergoeding mogelijk is. “Het versterkt de kracht van het aansprakelijkheidsrecht. Dat kan leiden tot effectievere rechtsbescherming van slachtoffers van massaschade”, zegt De Jong.
Hij voert daarnaast de NAM aan als voorbeeld van een bedrijf dat aansprakelijk is voor impact op de leefomgeving. De NAM veroorzaakte weliswaar niet direct vervuiling in de omgeving, maar zorgde wel voor grootschalige schade in de omgeving. “Het is vergelijkbaar met de Tata- en Chemours-casus”, zegt De Jong. “Bedrijven handelen niet altijd proactief wanneer ze signalen opvangen dat er iets mis lijkt te gaan.”
Mogelijk ook rechtszaken tegen andere bedrijven
Advocaat Bénédicte Ficq deed al namens duizenden mensen aangifte tegen Tata Steel en Chemours. En ze verwacht niet dat het daarbij blijft. “Ik denk dat ieder bedrijf dat onverschillig staat tegenover de gezondheid van omwonenden het risico loopt dat er een strafrechtelijke zaak wordt geopend.”
Ze heeft al andere bedrijven in gedachten, maar wil niet zeggen welke. “Als ik dat doe, dan moet dat goed onderbouwd zijn. Maar als er aanleiding is om aangifte te doen tegen een vervuilend bedrijf, dan sluit ik dat zeker niet uit.”
