Navigeren door Beatriz Milhazes’ koortsachtige heruitvinding van geometrische abstractie kan aanvoelen als proberen te navigeren door een carnavalsmenigte. Hoepels, mandala’s, bloemen en andere cirkelmotieven dwarrelen als dansers over hun doeken, waarbij hun felle kleuren met elkaar botsen. Met zijn uitbarstende vormen die zijn geëvolueerd van wervelende, kanten arabesken tot scherpgerande roosters, ontspruitende bladeren en golvende golven, heeft het werk van de in Rio de Janeiro gevestigde kunstenaar de overmaat van een straatfeest, een barokke kerk, een jungle.
“Ik heb geprobeerd nieuwe mogelijkheden op het gebied van abstractie te brengen”, zegt ze terwijl ze zich voorbereidt op haar eerste institutionele tentoonstelling in het VK in meer dan twee decennia: een onderzoek bij Margate’s Turner Contemporary van 20 belangrijke schilderijen van haar meer dan 30 – jaar carrière als een van ‘s werelds toonaangevende abstracte schilders. “Mijn uitdaging is om met geometrie en leven te werken. Ik ben voor het leven, we hebben het nodig!”
Milhazes herinnert zich dat schilderkunst een ondergeschikte rol speelde in de Braziliaanse culturele scene toen ze in de jaren tachtig kunst studeerde in Rio. In plaats daarvan domineerden de Tropicália-installaties van Lygia Clark en Hélio Oiticia, die de grenzen tussen kunst en leven vervaagden. Dus keek Milhazes naar Europa. Tot haar eerste en blijvende toetsstenen behoorden Piet Mondriaan en zijn interesse in natuur en structuur, en Henri Matisse, een voorouder van collagevormen, levendige kleuren en het streven naar schoonheid, met wie ze “de diepste verbondenheid” voelde.
In mijn werk vind je nooit echt het midden. Ik noem het een wiskundedroom
Om deze ideeën een nieuwe impuls te geven, wendde ze zich tot Rio en liet zich inspireren door de lokale architectuur en lokale cultuur. Haar afstudeerwerk, waarin glinsterende carnavalsstoffen werden gecombineerd, werd geïnspireerd door de spectaculaire creaties van de grote carnavalsontwerper Fernando Pinto, terwijl historische kleding en huishoudelijk werk van vrouwen bij het maken van kant en haakwerk een andere vroege referentie waren. In 1989 begon ze met het ontwikkelen van haar kenmerkende overdrachtstechniek, waarbij ze uitgesneden plastic mallen gebruikte die met verf waren beladen om vormen op canvas te ciseleren. De resulterende oppervlakken hebben intense kleuren maar zijn niet posterglad. Integendeel, ze zijn zichtbaar gelaagd, gestructureerd en gebarsten.
Verwant: Club Tropicalia: de fascinerende kracht van Braziliaanse kunst
Bij Turner Contemporary zullen de vroegste schilderijen van Milhazes degenen verrassen die bekend zijn met de latere gedurfde abstracties van de kunstenaar. Hun patronen doen denken aan kant, behangpapier en bloemenprints, zijn losser en duidelijk handgemaakt. Bloemen zijn echter een constant motief, en niet alleen vanwege wat Milhazes ziet in Rio’s beroemde botanische tuinen of nationale parken. “Ze sieren de droevige momenten, de mooie momenten en maken deel uit van het leven van mensen”, zegt ze.
Naarmate het visioen vordert, worden de composities verbazingwekkend complex. In Maracorola, een enorm schilderij uit 2015 van bijna 3 meter hoog, stelt ze een landschap samen van pulserende banden, golven, kronkelende planten en een brandende zon op een geruite ondergrond. Het is een beheerste oproer van vorm en kleur met twee hoofdmotieven: de cirkel en de golf. “De cirkel is een organische vorm en kent geen einde”, zegt ze. “Het is spiritueel en meditatief. Mijn interesse gaat echter meer uit naar de beweging. In mijn werk vind je nooit echt het midden. Ik noem het een wiskundedroom.”
Geïnspireerd door de kust en de parken van Rio, is Milhazes recentelijk meer geïnteresseerd geraakt in de natuur en staat centraal in haar Margate-tentoonstelling. “We hebben zoveel schade aangericht; Het gaat er niet alleen om dat te stoppen, het gaat ook om het testen van onze hoop op een vernieuwing van de natuur”, zegt ze. “Ik ben een optimist en ik wil laten zien hoe hard we de adem van bladeren, water, lucht en zon nodig hebben. Mijn werk gaat over het leven. Waar het ook getoond wordt, mensen verbinden zich ermee.”
Beatrice Milhazes: Maresias is met Turner Contemporary, Margate, 27 mei tot 10 september.
Cirkels van invloed: vier werken van Maresias
Douradinha em cinza e marrom, 2016 (hoofdafbeelding)
Dit verbluffende recente werk, waarvan de geometrische vormen vanuit het citrusachtige centrum naar buiten pulseren, demonstreert Milhazes’ baanbrekende gebruik van figuratieve elementen – hier bloemen en bladeren – in abstracte schilderkunst.
Maracorola, 2015
Milhazes ziet dit enorme schilderij als een combinatie van belangrijke aspecten van haar ontwikkeling als kunstenaar, waaronder haar opvatting van compositie in relatie tot de mogelijkheden van het landschap. Het verkent het ritme van de zee, wat duidelijk te zien is in de golfvormen.
Maresias, 2002
Dit werk geeft de titel aan de tentoonstelling van Milhazes en betekent ‘zeelucht’. Net als een van haar voorouders, de Franse avant-gardekunstenares Sonia Delaunay, heeft Milhazes zoemende ronde vormen verkend. Dit schilderij suggereert meerdere referenties, van mandala’s tot schot in de roos tot bloemendecoraties.
Een huis van Maria, 1992
In een van de vroegste werken in de tentoonstelling put Milhazes uit de geschiedenis van kleermakerswerk en huishoudelijk werk voor vrouwen in Brazilië, en verwijst hij naar “het soort haken dat mijn grootmoeder vroeger deed”. Het gouden palet doet denken aan kerkornamenten.